System emerytalny w Polsce opiera się na trzech filarach, które razem mają zapewnić ci dochód po zakończeniu aktywności zawodowej. Różnią się między sobą sposobem finansowania, stopniem bezpieczeństwa, a przede wszystkim tym, ile masz nad nimi kontroli. Jeśli chcesz świadomie przygotować się na emeryturę i wiedzieć, skąd dokładnie będą pochodzić twoje pieniądze – ten poradnik daje ci konkrety: ile trafia do którego filaru, co dzieje się z tymi środkami i co możesz zrobić, by realnie wpłynąć na swoją przyszłość.
I filar – ZUS i system repartycyjny
Pierwszy filar to część obowiązkowa, którą obsługuje Zakład Ubezpieczeń Społecznych. System ma charakter repartycyjny – czyli wszystkie składki, które trafiają na twoje konto, są natychmiast przekazywane obecnym emerytom. Oznacza to, że twoja emerytura nie będzie pochodzić z pieniędzy, które sam odkładasz, ale z przyszłych składek kolejnych pokoleń pracowników.
Składka emerytalna w I filarze wynosi 19,52% twojej podstawy wynagrodzenia brutto. Połowę tej kwoty – dokładnie 9,76% – opłacasz ty jako pracownik, a drugą połowę finansuje pracodawca. Pieniądze te zapisywane są na indywidualnym koncie w ZUS, ale nie są inwestowane. Co roku ZUS waloryzuje te środki według ustalonego wskaźnika, który zazwyczaj jest oparty na inflacji i wzroście wynagrodzeń. Po przejściu na emeryturę, twoje świadczenie zostanie obliczone na podstawie zgromadzonych składek i średniego dalszego trwania życia – to właśnie ten współczynnik GUS dzieli twój kapitał na miesiące.
Co istotne: środki z I filaru nie są dziedziczone. Jeśli umrzesz przed przejściem na emeryturę lub w jej trakcie, niewykorzystana część twojego konta przepada – wraca do systemu, a nie do twojej rodziny. To jeden z powodów, dla których warto świadomie zainteresować się pozostałymi filarami.
II filar – subkonto ZUS i OFE
Drugi filar powstał w ramach reformy emerytalnej z 1999 roku jako sposób na częściowe uniezależnienie przyszłych emerytur od kondycji ZUS. Początkowo cały II filar opierał się na Otwartych Funduszach Emerytalnych (OFE), ale po zmianach w 2014 roku system został rozdzielony. Obecnie 7,3% twojej podstawy wynagrodzenia trafia do II filaru, ale możesz wybrać, co się z tymi pieniędzmi dzieje.
Masz dwie opcje. Jeśli nie złożysz żadnej deklaracji, całość tej składki trafia na subkonto w ZUS. Subkonto to część twojego konta emerytalnego, ale jego środki – w przeciwieństwie do I filaru – są dziedziczone. Jeżeli jednak zdecydujesz się przystąpić do OFE, wtedy 4,38% trafia na subkonto ZUS, a 2,92% jest przekazywane do wybranego funduszu. OFE inwestują twoje pieniądze w akcje i inne instrumenty finansowe – to oznacza większe ryzyko, ale też szansę na wyższy zysk niż tylko waloryzacja ZUS.
Wybór między ZUS a OFE możesz zmienić w tzw. okienku transferowym, które otwiera się co cztery lata. Następne będzie w 2026 roku. Warto wtedy przeanalizować wyniki funduszy i stan swojego subkonta. W 2024 roku wartość środków w OFE wynosiła około 120 miliardów złotych, a przeciętna stopa zwrotu z ostatnich pięciu lat oscylowała wokół 6–8% rocznie, w zależności od funduszu.
III filar – oszczędzanie dobrowolne
Trzeci filar to jedyna część systemu emerytalnego, nad którą masz pełną kontrolę. Nie jest obowiązkowa, ale to właśnie tutaj możesz samodzielnie zadbać o realne powiększenie swojej przyszłej emerytury. III filar obejmuje cztery formy: Indywidualne Konto Emerytalne (IKE), Indywidualne Konto Zabezpieczenia Emerytalnego (IKZE), Pracownicze Programy Emerytalne (PPE) oraz Pracownicze Plany Kapitałowe (PPK).
Każda z tych form umożliwia odkładanie pieniędzy w sposób systematyczny i z korzyścią podatkową. IKE pozwala wypłacić środki bez podatku od zysków kapitałowych (tzw. podatek Belki), jeśli spełnisz warunki wiekowe. IKZE z kolei daje natychmiastową ulgę podatkową – kwota wpłat rocznych odliczana jest od dochodu przy rozliczeniu PIT. W 2025 roku limit wpłat na IKZE wynosi 9638,40 zł dla osoby fizycznej i 14 457,60 zł dla przedsiębiorców prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą. Dla IKE limit to 23 472 zł rocznie.
Środki zgromadzone w III filarze są w pełni twoją własnością, podlegają dziedziczeniu i możesz je inwestować na różne sposoby – przez fundusze inwestycyjne, rachunki maklerskie, konta oszczędnościowe lub ubezpieczenia z funduszem kapitałowym. PPK i PPE to programy pracownicze – w nich pracodawca również dopłaca do twojej emerytury, co czyni je szczególnie atrakcyjnymi. W 2024 roku w PPK uczestniczyło już ponad 3 miliony osób.
Jak łączą się te trzy filary i co możesz zrobić?
Jeśli zarabiasz przeciętne wynagrodzenie i odkładasz tylko do I i II filaru, twoja przyszła emerytura wyniesie około 40–45% ostatniej pensji brutto. To tzw. stopa zastąpienia – relacja emerytury do pensji. Według danych OECD, Polska znajduje się poniżej średniej europejskiej, a prognozy na 2060 rok mówią o możliwym spadku tego wskaźnika do 30–35%. Dlatego bez dodatkowych oszczędności twoje dochody po zakończeniu pracy mogą być nawet o połowę niższe niż wcześniej.
I właśnie tu wchodzi rola III filaru. Regularne oszczędzanie, nawet po 300–400 zł miesięcznie, może w dłuższej perspektywie znacząco poprawić twoją sytuację finansową po przejściu na emeryturę. Eksperci szacują, że osoby, które systematycznie korzystają z IKE lub IKZE przez 20–25 lat, mogą zgromadzić kapitał sięgający 250–400 tysięcy złotych, zależnie od stopy zwrotu. To realna poduszka bezpieczeństwa, która pozwala nie tylko przetrwać, ale po prostu godnie żyć.
Doświadczona content writerka, od 5 lat pisze teksty na różne tematy. W wolnych chwilach zajmuje się domem, a w szczególności dwoma psami.
