Nadgodziny to dla wielu pracowników temat drażliwy. Z jednej strony oznaczają większe wynagrodzenie, z drugiej – obciążenie, które nie zawsze jest zgodne z prawem. Jeśli pracujesz na pełen etat, zostajesz po godzinach albo trafiasz na dni wolne, w które musisz być w pracy, to ten poradnik jest właśnie dla Ciebie. Dowiesz się, kiedy nadgodziny są legalne, jak są rozliczane i co Ci się faktycznie należy.
Czym są nadgodziny i kiedy masz do nich prawo?
Zgodnie z Kodeksem pracy, nadgodziny to praca wykonywana ponad obowiązujące normy czasu pracy, czyli zazwyczaj ponad 8 godzin na dobę i 40 godzin w tygodniu przy przeciętnym pięciodniowym tygodniu pracy. Jeśli więc Twój grafik przewiduje pracę od 8:00 do 16:00, a zostajesz do 18:00, to te dwie dodatkowe godziny są właśnie nadgodzinami.
Nadgodziny mogą być też rozliczane w ujęciu tygodniowym. Jeśli w jednym tygodniu pracujesz 48 godzin, a norma średniotygodniowa to 40 godzin (w okresie rozliczeniowym), to te 8 godzin też zalicza się do nadgodzin. Ważne jest jednak, by patrzeć na układ całego rozliczenia – jeśli w jednym tygodniu masz więcej pracy, a w kolejnym mniej, to może się okazać, że średnia nadal mieści się w przepisowym limicie.
Dodatkowo, jeśli wykonujesz pracę w niedziele, święta, porze nocnej lub w dniu wolnym wynikającym z rozkładu czasu pracy – i nie został Ci za to udzielony inny dzień wolny – to również są to nadgodziny.
Jakie są limity nadgodzin – roczne, tygodniowe i dobowe?
Pracodawca może zlecić nadgodziny tylko w określonych przypadkach: przy szczególnych potrzebach zakładu pracy lub w razie konieczności prowadzenia akcji ratowniczej. Zgodnie z przepisami, maksymalna liczba godzin nadliczbowych w roku kalendarzowym wynosi 150. Jednak wiele firm podwyższa ten limit w regulaminie pracy, układzie zbiorowym lub w umowie o pracę. W praktyce często spotyka się limity wynoszące 416 godzin rocznie, co odpowiada średnio ośmiu godzinom nadliczbowym tygodniowo przez cały rok.
Trzeba jednak pamiętać o innych ograniczeniach. Średni tygodniowy czas pracy – z uwzględnieniem nadgodzin – nie może przekroczyć 48 godzin w przyjętym okresie rozliczeniowym. Doba pracownicza również ma swoje ograniczenie – wliczając nadgodziny, nie możesz pracować więcej niż 13 godzin na dobę. W praktyce oznacza to, że jeśli zaczynasz pracę o 8:00, najpóźniej powinieneś skończyć o 21:00.
Ile wynoszą dodatki za nadgodziny i jak je obliczyć?
Za każdą godzinę nadliczbową przysługuje Ci normalna stawka godzinowa, a do tego dodatek. Wysokość dodatku zależy od tego, kiedy wykonujesz pracę. Jeśli nadgodziny przypadają w zwykły dzień pracy, czyli poniedziałek–piątek, w godzinach dziennych, to dodatek wynosi 50%. Jeżeli pracujesz w porze nocnej, w niedzielę, święto lub w dniu wolnym z tytułu przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy – dodatek wynosi 100%.
Przykład: jeśli Twoja miesięczna pensja zasadnicza wynosi 6 400 zł brutto, a w danym miesiącu masz do przepracowania 160 godzin, to stawka godzinowa brutto wynosi 40 zł. Za jedną godzinę nadliczbową przysługuje Ci więc 40 zł podstawy oraz 20 zł dodatku (jeśli to dzień roboczy) lub 40 zł dodatku (jeśli to niedziela). Za cztery godziny nadliczbowe w sobotę (dzień wolny od pracy) otrzymasz więc 160 zł podstawy i 160 zł dodatku – razem 320 zł brutto.
Pamiętaj, że wynagrodzenie za nadgodziny powinno być wypłacone razem z pensją za dany miesiąc. Pracodawca ma obowiązek prowadzić ewidencję czasu pracy i uwzględniać każdą nadgodzinę.
Czy możesz odebrać nadgodziny jako czas wolny zamiast pieniędzy?
Tak, przepisy dają taką możliwość. Jeśli wolisz odebrać nadgodziny w formie czasu wolnego, możesz zawnioskować o to samodzielnie. W takiej sytuacji za każdą przepracowaną godzinę nadliczbową przysługuje Ci dokładnie jedna godzina wolna od pracy. Jeżeli natomiast to pracodawca zdecyduje, że udzieli Ci czasu wolnego zamiast wypłaty – musi oddać Ci 1,5 godziny wolnego za każdą godzinę nadgodzin.
Taki czas wolny powinien być udzielony w tym samym okresie rozliczeniowym. Jeśli np. Twoje nadgodziny przypadały w lipcu, a okres rozliczeniowy trwa trzy miesiące, to wolne powinieneś wykorzystać do końca września. Po tym terminie pracodawca ma obowiązek wypłacić Ci nadgodziny w formie pieniężnej.
Czy możesz odmówić pracy w nadgodzinach?
Zasadniczo – nie. Jeśli pracodawca zleca Ci nadgodziny zgodnie z przepisami i nie narusza limitów, masz obowiązek się stawić. Odmowa może być traktowana jako naruszenie obowiązków pracowniczych. Są jednak wyjątki. Jeśli jesteś osobą niepełnosprawną (bez zgody lekarza), kobietą w ciąży albo opiekujesz się dzieckiem do lat 4 i nie wyraziłeś zgody na pracę nadliczbową – pracodawca nie może Cię do niej zmusić.
Warto też wiedzieć, że uporczywe zmuszanie do nadgodzin ponad normę może być wykroczeniem przeciwko prawom pracownika. W takiej sytuacji można zgłosić sprawę do Państwowej Inspekcji Pracy.
Doświadczona content writerka, od 5 lat pisze teksty na różne tematy. W wolnych chwilach zajmuje się domem, a w szczególności dwoma psami.
